گلبرگ هدایت

{شش توصیه از حضرت آیت الله جوادی آملی مد ظله العالی}

کتاب سروش هدایت، مجموعه پیام‌های حضرت آیت الله جوادی آملی دام ظله - می‌باشد که به مناسبت‌های گوناگون به قلم ایشان نوشته شده و اولین جلد آن در سال 1382، به کوشش «مرکز نشر اسراء» در 349 صفحه منتشر گردیده است.
آنچه در ذیل تقدیم می‌شود، شش اشارت است که در پی تقاضای رهنمودی از اردبیل، برای کانون فرهنگ و اندیشه جوان نوشته اند. از خداوند می‌طلبیم به حضرت استاد، توفیق ارشاد بیشتر عنایت فرماید.
شش اشارت
یکم. پرهیز از گناه و اعراض از لغزش و اعتراض نسبت به کژروی و معارضه با خواسته‌های برخاسته از هوس، زمینه نزول فیض فرق حق و باطل، و تفکیک صدق و کذب، و تمیز زیبا و زشت، و بالاخره جدایی مرز اطاعت و عصیان را فراهم می‌کند؛ «یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا ویکفر عنکم سیئاتکم ویغفر لکم والله ذو الفضل العظیم‌» (1)
بهترین وسیله برای نیل به این هدف مقدس، قرآن مدار بودن است؛ چه اینکه از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شد: «دوروا مع کتاب الله حیثما دار؛ (2) یعنی در مدار قرآن حرکت کنید و هرجا قرآن کریم حضور دارد، حاضر باشید و جایی که این کتاب آسمانی آن را منع فرمود و حضور ندارد، شما شرکت نکنید.
دوم. انسان بیش از هر چیز، از اندیشه صائب و انگیزه صالح به «تقوا» می‌رسد و از «طغوا» می‌رهد و به «صلاح‌» بار می‌یابد و از «طلاح‌» رها می‌گردد. تحصیل جزم علمی و عزم عملی برای شما جوانانی که در مهد تذکیه محققانه و تزکیه مقدسانه اردبیل به سر می‌برید، به منظور پیوند غابر و قادم و اتصال سلسله سالف و آنف میسور است.
لذا از این مائده آماده باید بهره کافی برد. بنابراین، باید از جهل علمی نجات یافت و از جهالت عملی خلاص شد تا راه و رهرو، و همراه و رهبر و راهنما به خوبی شناخته شده و فراهم شود؛ «ومن یومن بالله یهد قلبه...‌» (3) و «وان تطیعوه تهتدوا» (4).
سوم. هرگونه دانشی که مایه شهود عین خارج نباشد و صحنه واقع را مکشوف نکند و اسمای حسنای الهی را مرئی نسازد، علم حصولی و دانش مفهومی و ذهنی است. چنین دانشی، هرچند آثار سودمندی را به همراه دارد، ولی از مآثر دانش شهودی تهی است. لذا، گاهی افول می‌کند و زمانی غروب دارد و چیزی که آفل و عازب است، محبوب نبوده، توان رساندن سالک را به محبوب واقعی ندارد.
بهترین وسیله برای شهود حقیقت، اطاعت خالصانه دستورهای الهی است؛ چه اینکه بدترین حجاب که مانع نیل به واقعیت است، همانا عصیان احکام خداست. از حضرت امام سجاد علی بن الحسین علیهما السلام رسیده است که: «ان الراحل الیک قریب المسافة وانک لا تحتجب عن خلقک الا ان تحجبهم الاعمال دونک. (5)‌»
چهارم. همان طوری که گناه آثار سوء دارد، افراط در کامیابی و زیاده روی در خوردن و نوشیدن حلال نیز مانع طهارت دل و نرمی قلب می‌گردد. از حضرت رسول گرامی صلی الله علیه و آله نقل شد: «لا تمیتوا القلوب بکثرة الطعام والشراب؛ فان القلب یموت کالزرع، اذا کثر علیه الماء؛ (6) دلهای خود را با پرخوردن و زیاد نوشیدن نمیرانید. زیرا قلب مانند بذر کشت شده است که اگر آب زیاد دریافت نکند، می‌پوسد.‌»
لذا، روزه که به منظور تعدیل دستگاه گوارش است، نه تعطیل آن، سهم به سزایی در احیای دل، و نرم نمودن آن، و فرشته منش کردن وی دارد.
از این جهت، فقیهان بزرگ فرموده اند: یکی از فضایل روزه همین است که انسان صائم شبیه فرشته می‌شود و از لذایذ مادی، منزه می‌گردد. (7)
بر بند دهان از نان کامد شکر روزه                دیدی هنر خوردن بنگر هنر روزه
روزه نم زمزم شد در عیسی مریم شد            بر طارم چارم شد او در سفر روزه
کو پر زدن مرغان کو پر ملک‌ای جان            این هست پر چینه وآن هست پر روزه
هرگز فطانت و هوشمندی با پرخوری جمع نمی‌شود؛ چه اینکه حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام فرمود: «لن تجتمع الفطنة والبطنة‌» (8) و تعدیل در غذا، و پرهیز از پرخوری، زمینه تفکر صحیح را فراهم می‌نماید و فکر صائب، وسیله عمل صالح خواهد بود. لذا، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اذا رایتم اهل الجوع والتفکر، فادنوا منهم؛ فان الحکمة تجری علی السنتهم؛ (9) اگر اهل تفکر و کم خوری را دیدید، به آنان نزدیک شوید. زیرا حکمت بر زبان آنها جاری می‌گردد.‌» یعنی آنان مجاری فیض خدای حکیم اند و حکمتهای نظری و عملی را می‌توان از زبان آنان شنید.
پنجم. گرچه تمام رخدادهای دنیا صبغه آزمون الهی را به همراه دارد، لیکن برخی از آنها به عنوان فتنه گمراه کننده مطرحند و باید برای نجات از آن به خدای سبحان پناه برد؛ چه اینکه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیهما السلام فرمود: ‌»... فلیستعذ من مضلات الفتن.‌» (10)
کسی نگوید خدایا، از اصل فتنه و امتحان به تو پناه می‌برم؛ زیرا همگان در معرض آزمون الهی اند، بلکه هر کدام از شما به خداوند پناه ببرد از فتنه‌های گمراه کننده؛ البته عالمان راستین، اعم از حوزوی و دانشگاهی، از فتنه‌های زیان بار مصونند؛ نه به فتنه گمراه کننده قیام می‌نماید و نه فریب آن را می‌خورند؛ چه اینکه از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله رسیده است: «ان الفتنة تجی ء فتنسف العباد نسفا وینجو العالم منها بعلمه؛ (11) فتنه می‌رسد و بندگان را درهم می‌کوبد و فقط دانشمند [الهی] از آن نجات می‌یابد.‌»
این گونه دانش، هم مصداق بارز علم نافع است که مردان خدایی مجاری ادراکی خود را وقف فراگیری آن قرار می‌دهند و از هرچه به عنوان علم غیر نافع است، می‌پرهیزند.
ششم. گرچه بسیاری از دانشها را انسان در آغاز زندگی نمی‌داند و به تدریج آنها را فرا می‌گیرد؛ لیکن علوم بنیادین را در درون خود دارد که خدای سبحان از آن به «فطرت الله‌» یاد نمود و «نفس ملهمه‌» به تقوا و طغوا را از شئون او قرار داد.
سعی بلیغ سالک صالح، آن است که دانشهای نهادینه شده را در پرتو عقل و نقل شکوفا کند و از رهبران الهی که به منظور اثاره و شکوفایی آنها مبعوث شده اند؛ ویثیروا لهم دفائن العقول، (12) استمداد نماید و از ناهماهنگی دانشهای مهمان با علم میزبان بپرهیزد و بدان آگاه باشد که جان قدسی وی چونان حضرت یونس علیه السلام در ماهی تن محبوس است و برای رهایی از زندان طبیعت بدن و هر آنچه امر طبیعی و مادی است، ذکر یونسی سودمند است؛ «لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین‌» (13) .
در این حال، خداوند استجابت می‌فرماید و جان ملکوتی را که رهن تن واقع نشد، تحریر می‌نماید و چنین روح آزادی، نه تنها از هر چه رنگ تعلق پذیرد، حر است، بلکه از هر چه رنگ تعین پذیرد، آزاد است.
یونس قدسی تویی، در تن چون ماهی‌ای            بازشکاف و ببین، کین تن ماهی است آن
لازم است از خدای سبحان درخواست نمود که یا چنین شویم یا در محضر چنان یونس قدسی باریابیم که:
در طره هاش نسخه «ایاک نعبد» است در چشم هاش غمزه «ایاک نستعین‌»
چنان انسان متکاملی، هماره به نام و یاد خداست و دیدار وی تذکره صاحب نظران و تبصره صاحب بصران است... .
جوادی آملی
دی ماه 1380
پی‌نوشـــــــــــــــت:

1) انفال/29.
2) نهج الفصاحة، ج 2، ص 767.
3) تغابن/11.
4) نور/54.
5) مفاتیح الجنان، دعای ابی حمزه ثمالی.
6) نهج الفصاحة، ج 2، ص 78.
7) جواهر الکلام، کتاب صوم، ج 16، ص 181.
8) شرح غررالحکم، ج 6، ص 370.
9) نهج الفصاحة، ج 2، ص 753.
10) نهج البلاغه، حکمت 93، بند 1 و 2.
11) نهج الفصاحة، ج 2، ص 666.
12) نهج البلاغه، خطبه 1.
13) انبیاء/87.